Chris van Lenteren over ‘De boom in het land van de Toraja’ van Philippe Claudel

“Omdat het zo mooi is”….
CHRIS LAS VOOR ONS DE NIEUWE ROMAN VAN PHILIPPE CLAUDEL…

 

De boom in het land van de Toraja
Philippe Claudel

Wat zegt het van een boek als het je tot diep in je wezen raakt. Is het dan een goed boek? Is het dan niet gewoon sentimenteel?  Ik hou het er maar op dat Philippe Claudel een bijzonder fijnzinnige en indringende roman heeft geschreven die op mij, in deze fase van mij leven diepe indruk heeft gemaakt.

Aanvankelijk had ik de neiging deze boekbespreking voornamelijk te vullen met citaten uit ‘de boom’, maar ik kon niet kiezen uit al die rake observaties, wijze reflecties en betekenisvolle verhalen. Het zou een nagenoeg overschrijven geworden zijn van het boek. Ergens heeft de cineast het over een boek dat hij eenmaal per jaar herleest, deze roman komt zeker op mijn korte lijstje met te herlezen boeken als ‘onder de vulkaan’ van Malcolm Lowry , ‘het Hermetisch Zwart’ van Marguerite Yourcenar en Oorlog en Terpentijn van Stefan Hertmans’.

Claudel laat in deze roman een cineast aan het woord die gaandeweg steeds meer met de dood wordt geconfronteerd zoals iedereen die ouder wordt. De dood die komt als het lichaam op is, het leven voltooid, zoals men dat in onze tijd noemt. De dood die plotseling toeslaat, zoals zijn vriend Gary, waarmee hij de bergen rond Chamonix beklimt, getroffen wordt door de bliksem en naast wiens lichaam hij drie nachten in een tent doorbrengt. De dood van mensen die zelf een einde aan hun leven maken en de aangekondigde dood. Vriend en filmproducent Eugene, bij wie kanker wordt geconstateerd, aanvankelijk nog goed te behandelen, later niks meer aan te doen.  Het sterven van Eugene, zet een reeks bespiegelingen in gang en herinneringen bij de cineast en die beschrijft hij in de roman.

Citaat: ‘Sinds een paar jaar word ik omringd door de dood. Hij probeert me te omsingelen. Om me een beetje af te tasten? Om me duidelijk te maken dat ik ouder word? Dat ik voor hem moet uitkijken? Dat de wedstrijd is begonnen, terwijl ik nog niet eens het gevoel heb dat ik al uit de kleedkamer ben gekomen? Wie weet’.

Hiervoor heeft de filmer verteld over de Toraja een volk op Sulawesi oftewel Celebes. Dit volk leeft intensief met de dood.

Citaat: ‘Hij wordt op een reis naar dat gebied meegenomen naar een open plek in het woud in de buurt van een dorp. Daar staat een reusachtige boom. In de stam van de boom is een holte uitgehakt. Daar legt men de kleinste doden in, gewikkeld in een wade. Het houten graf wordt gesloten met takken en doeken. In de loop van de jaren groeit het vlees van de boom weer langzaam dicht en dan bewaard hij het kinderlijfje onder de geheelde schors in zijn eigen grote lichaam. Daarna begint langzaam maar zeker in het geduldige tempo van de groei van de boom, de reis die het kind naar de hemelen zal brengen’.

Op ongeveer driekwart van de roman bedenkt de cineast dat hij met het schrijven van zijn verhaal met Eugene, hem in de buurt kan houden, zelfs in leven kan houden.

Citaat:’ Ook wordt deze tekst de plaats waar onze vriendschap zich afspeelt. Eugene is hier, op deze bladzijden, in deze regels of ertussen. Het verhaal is eerder zijn slaapkamer dan zijn graf. Hij is hier. De tekst is de boom in het land van de Toraja geworden.

Voorin de roman staat een citaat, de eerste vier regels van een song van de zangeres van Portishead; Beth Gibbons.

God knows how i adore life
When the wind turns
On a shore lies another day
I cannot ask for more

Geen gemakkelijk ‘oh wat hou ik van het leven la la la’. Wel een bijna Nietzscheaans Amor Fati. Het omarmen van het noodlot. Dat is wat er in deze roman gebeurd. In het voortdurende besef van de dood het leven vieren, stilstaan bij het vervliegen van de tijd en ons bestaan, stilstaan bij liefde en schoonheid, bij vriendschap en eenzaamheid, aan alles van waarde dat weerloos is. In deze warme weemoed wil ik wel oud worden.

Deze roman wekte een stroom van herinneringen bij mij op, aan mijn veel te vroeg overleden vriend Jaap, aan de tijd dat mijn moeder in een verpleeghuis verbleef (onnavolgbaar beschreven door Claudel in deze roman), mijn liefdes en vriendschappen en kinderen. Vervuld met een diepe dankbaarheid hield ik na het lezen het boek nog zeker een uur vast, wat een rijkdom. Wat moet een mens toch zonder literatuur?

 

Chris van Lenteren